Najważniejsze piłkarskie rozgrywki w Ameryce Południowej to Copa América. Turniej ten odbywa się co cztery lata, a w 2024 roku ma miejsce w Stanach Zjednoczonych. Reprezentacje narodowe z tego kontynentu walczą o tytuł najlepszej drużyny. Copa América ma bogatą historię, sięgającą początków XX wieku, i jest jednym z najstarszych turniejów piłkarskich na świecie. Mecze tych rozgrywek cieszą się ogromnym zainteresowaniem wśród kibiców na całym świecie.
Historia Copa America
Blisko pół wieku przed Europą i ponad 20 lat przed pierwszymi Mistrzostwami Świata, w Ameryce Południowej grano już turniej o mistrzostwo najlepszej drużyny kontynentu. Copa America to najstarsze i wciąż rozgrywane rozgrywki kontynentalne w piłce nożnej, mające ogromne znaczenie w historii piłki nożnej. Turniej ten przyciągał niejednokrotnie najlepszych piłkarzy zarówno z Ameryki Południowej, jak i z innych części świata. Początek grania o miano najlepszej drużyny na kontynencie Ameryki Południowej sięga 1910 roku. Wtedy odbył się w Argentynie turniej z okazji setnej rocznicy Rewolucji Majowej. Oprócz gospodarzy udział wzięły drużyny Chile i Urugwaju. Wygrała Argentyna. Tamte rozgrywki nie są jednak uznawane za oficjalne i nie są pierwszymi zawodami Copa America. W 1916 roku Argentyna zorganizowała turniej z okazji stulecia odzyskania niepodległości, a w trakcie rozgrywek powstał CONMEBOL, czyli Południowoamerykańska Konfederacja Piłki Nożnej (po hiszpańsku: Confédéración Sudaméricana de Fútbol).
CONMEBOL założono 9 lipca 1916 roku w święto niepodległości Argentyny. Początkowo do związku należeli: Argentyna, Brazylia, Chile i Urugwaj. Za pomysłodawcę utworzenia CONMEBOL-u uważany jest Urugwajczyk Héctor Rivadavia, który był pierwszym prezydentem organizacji. Właśnie od 1916 roku w wielu źródłach i miejscach liczy się początek Copa America, lecz dopiero turniej z 1917 roku jest tak naprawdę w pełni oficjalnym. W 1917 roku o miano najlepszej drużyny w Ameryce Południowej rywalizowano w Urugwaju.
Nazwa Copa America używana jest dopiero od 1975 roku. Wówczas po ośmiu latach przerwy od organizowania turnieju zmieniono nazwę. Do 1967 rozgrywki miały nazwę Mistrzostwa Ameryki Południowej w piłce nożnej, czyli po hiszpańsku: Campeonato Sudamericano de Fútbol, a po portugalsku: Campeonato Sul-Americano de Futebol.
Kiedy odbyła się pierwsza Copa America?
O początkach Copa America wspomniano w akapicie powyżej, gdzie wspomniano o turniejach w 1910 roku i przede wszystkim 1916 roku. Mimo że turniej z 1910 roku nie jest pierwszym turniejem Copa America, to warto przypomnieć podstawowe informacje o nim. W dniach 29 maja- 12 czerwca 1910 roku, rozegrano 3 mecze w Buenos Aires. W pierwszym dniu Urugwaj pokonał Chile 3-0. Później 5 czerwca Argentyna wygrała z Chile 5-1. W ostatnim dniu rywalizacji Argentyna pokonała Urugwaj 4-1 i wygrała turniej. Najlepszym strzelcem został Argentyńczyk Juan Enrique Hayes, który zdobył 3 bramki.
W 1916 roku Mistrzostwa Ameryki Południowej rozegrano w dniach od 2 do 17 lipca 1916. Mecze rozgrywano na dwóch stadionach. W Buenos Aires był to obiekt Gimnasia y Esgrima, a w mieście Avellaneda, które jest częścią aglomeracji Buenos Aires grano na stadionie Racingu. W turnieju udział wzięły: Argentyna, Urugwaj, Brazylia, Chile. Reprezentacja Brazylii, mimo że nie zdobyła tytułu, odegrała ważną rolę w tych wczesnych turniejach, co podkreśla jej znaczenie w historii Copa America. Każda drużyna rozegrała 3 mecze, po jednym z każdym rywalem. Łącznie dobyło się sześć spotkań. Za wygraną przyznawano 2 punkty, a za remis 1 punkt.
Mecze Mistrzostw Ameryki Południowej (Copa America 1916):
- 2.07 Urugwaj - Chile 4-0 (Jose Piendibene 44’,75’, Isabelino Gradín 55’, 70’)
- 6.07 Argentyna - Chile 6-1 (Alberto Ohaco 2’, 75’, Juan Domingo Brown 60’-karny, Juan Domingo Brown 62’-karny, Alberto Marcovecchio 67’, 81’ - Telesforo Baez 44’)
- 8.07 Brazylia - Chile 1-1 (Demósthenes 29’- Hernando Salazar 85’)
- 10.07 Argentyna - Brazylia 1-1 (Jose Manuel Laguna 10’ - Monte 23’)
- 12.07 Urugwaj - Brazylia 2-1 (Isabelino Gradín 58’, Jose Tognola 77’ - Arthur Friedenreich 8’)
- 17.07 Argentyna - Urugwaj 0-0
Tabela Końcowa (punkty, bramki):
- Urugwaj 5, 6-1
- Argentyna 4, 7-2
- Brazylia 2, 3-4
- Chile 1, 2-11
Królem strzelców z 3 bramkami został Isabelino Gradín z Urugwaju.
Copa America: Najważniejsze momenty
W ponad 100-letniej historii turnieju wydarzyło się bardzo wiele, rozegrano mnóstwo meczów i doszło do tysięcy niezwykłych historii. Temat na pewno na obszerną książkę, a nawet książkę kilkutomową. Poniżej zbiór najważniejszych dat związanych z Copa Americą.
Kluczowe daty Copa America
- 1910 - (29.05-12.06) - pierwszy nieoficjalny turniej o Mistrzostwo Ameryki Południowej,
- 1916 - (2-17.07) - pierwszy oficjalny turniej o Mistrzostwo Ameryki Południowej, początek dzisiejszej Copa America,
- 1916 - (9.07) powstanie CONMEBOL, czyli Południowoamerykańska Konfederacja Piłki Nożnej,
- 1917 - pierwsze Mistrzostwa Ameryki Południowej po powstaniu CONMEBOL,
- 1921 - debiut w turnieju Paragwaju,
- 1926 - debiut w turnieju Boliwii,
- 1927 - debiut w turnieju Peru,
- 1939 - debiut w turnieju Ekwadoru,
- 1945 - debiut w turnieju Kolumbii,
- 1967 - ostatni debiutant ze strefy CONMEBOL, czyli Wenezuela
- 1975 - po raz pierwszy użyto nazwy Copa America, a turniej w 1975 roku rozegrano po 8 latach przerwy (najdłuższa jak dotąd przerwa) i po raz pierwszy nie było jednego gospodarza,
- 1993 - po raz pierwszy zaproszono do turnieju zespoły spoza Ameryki Południowej. W 1993 roku były to Meksyk i USA,
- 1997 - debiut w turnieju Kostaryki,
- 1999 - po raz pierwszy udział w Copa America udział wzięła Japonia, to pierwsza drużyna spoza obu Ameryk,
- 2001 - debiut w turnieju Hondurasu,
- 2015 - debiut w turnieju Jamajki,
- 2016 - jubileuszowa edycja z okazji 100-lecia turniej, po raz pierwszy turniej zorganizowano poza Ameryką Południową (w USA), debiut w turnieju Haiti i Panamy,
- 2019 - debiut w turnieju Kataru,
Co ile lat Copa America?
Obecnie Copa America jest rozgrywana co 4 lata. Taki cykl wprowadzono od 2007 roku, ale w celu zgrywania się czasowo z z mistrzostwami europy, tak aby kluby nie miały dodatkowych terminów na zwalnianie piłkarzy na turniej, to zaplanowano rozgrywki w 2020 roku, a nie w 2023 (co wynikałoby z tego, że w 2019 roku odbyła się Copa America zgodnie z kalendarzem). Z powodu światowego kryzysu, turniej z 2020 roku zorganizowano jednak w 2021 roku tak jak mistrzostwa Europy. Zachowano jednak cykl 4-letni, uwzględniając pierwotną datę i następne turnieje mają odbyć się w latach 2024,2028 itd.
Wcześniej Copa America rozgrywano bardzo różnie. Co rok, co dwa lata, co trzy lata. Często zmieniano system i organizowano rozgrywki dość nie przewidywalnie, a do tego należy doliczyć np. turnieje okazjonalne jak np. turniej z okazji 100-lecia Copa America w 2016 roku, czyli rok po wcześniejszej Copie. Zdarzały się także dłuższe jak przerwy. Jedną z nich są turnieje z 1967 roku i 1975, które dzieliło aż 8 lat.
Zmiany w formule Copa America od 2021 roku
Od 2021 roku, mecze Copa America są rozgrywane w nieco zmienionym systemie. CONMEBOL zdecydował, że mistrzostwa Ameryki Południowej będą odbywać się w tym samym roku co Mistrzostwa Europy, co pozwoli na lepsze zgranie kalendarza piłkarskiego. Od tego czasu, Copa America odbywa się co cztery lata, co jest zgodne z harmonogramem UEFA. W turnieju bierze udział 12 reprezentacji, które są podzielone na dwie grupy: Grupę A (strefa południowa) oraz Grupę B (strefa północna). Z każdej grupy awansują cztery najlepsze zespoły, które następnie rywalizują w fazie play-off. Ta zmiana w formule ma na celu zwiększenie konkurencyjności i atrakcyjności turnieju, przyciągając jeszcze większą liczbę kibiców z całego świata.
Największe legendy i mecze Copa America
Copa America to jeden z najważniejszych turniejów piłkarskich na świecie, a jego historia jest pełna legendarnych meczów i piłkarzy. Turniej ten przyciągał niejednokrotnie najlepszych piłkarzy zarówno z Ameryki Południowej, jak i z innych części świata. Jednym z największych legend Copa America jest Lionel Messi, który w 2021 roku poprowadził reprezentację Argentyny do zwycięstwa w turnieju, zdobywając swój pierwszy tytuł mistrzowski z drużyną narodową. Inne wielkie legendy Copa America to m.in. Diego Maradona, Pelé, oraz Enzo Francescoli, którzy swoimi umiejętnościami i charyzmą zapisali się na kartach historii futbolu. Wśród największych meczów Copa America można wymienić finał z 2021 roku, w którym Argentyna pokonała Brazylię 1:0 po dogrywce, oraz finał z 2015 roku, w którym Chile pokonało Argentynę w rzutach karnych. Te niezapomniane chwile pokazują, jak emocjonujący i nieprzewidywalny jest ten turniej, przyciągając uwagę kibiców z całego świata.
Kiedy i gdzie najbliższa Copa America?
Najbliższa edycja Copa América odbędzie się w 2028 roku, jednak dokładne daty nie zostały jeszcze potwierdzone. Przewiduje się, że turniej odbędzie się tradycyjnie w miesiącach czerwiec-lipiec.
Jeśli chodzi o miejsce, gospodarz turnieju nie został jeszcze oficjalnie ogłoszony. Wśród potencjalnych kandydatów do organizacji wymienia się kilka krajów:
- Ekwador, który ostatni raz gościł Copa América w 1993 roku, złożył formalną aplikację. Prezydent Ekwadoru, Daniel Noboa, wyraził zainteresowanie organizacją turnieju i zaproponował osiem miast jako potencjalne lokalizacje meczów13.
- Stany Zjednoczone są również rozważane jako możliwy gospodarz po sukcesie organizacyjnym Copa América 2024. Według doniesień, istnieje nieformalna umowa między CONMEBOL a federacją piłkarską USA, która mogłaby umożliwić USA organizację turnieju po raz drugi z rzędu.
- Istnieje także możliwość wspólnej kandydatury Argentyny, Urugwaju i Paragwaju, co mogłoby być próbą generalną przed Mistrzostwami Świata 2030, które częściowo odbędą się w tych krajach.
Ostateczna decyzja dotycząca gospodarza Copa América 2028 powinna zostać podjęta w najbliższych miesiącach.
Copa America 2028 - gospodarz, eliminacje
Nie są znane jeszcze szczegóły Copa America 2028. Możliwe, że gospodarzem, będzie Paragwaj.
Statystyki Copa America (bez edycji 2024)
Kilka informacji statystycznych i zestawień. Dane dotyczą turnieju do edycji z 2021 włącznie.
Najwięcej startów w Copa America:
| L.p | Drużyna | Startów | |
| 1. |  | Urugwaj | 45 |
| 2. |  | Argentyna | 43 |
| 3. |  | Chile | 40 |
| 4. |  | Paragwaj | 38 |
| 5. |  | Brazylia | 37 |
Tabela wszechczasów Copa America:
| L.p | Drużyna | Startów | Meczów | Punktów | |
| 1. | | Argentyna | 43 | 202 | 425 |
| 2. | | Urugwaj | 45 | 206 | 374 |
| 3. | | Brazylia | 37 | 191 | 362 |
| 4. | | Paragwaj | 38 | 177 | 235 |
| 5. | | Chile | 40 | 188 | 234 |
Piłkarze z największą liczbą meczów:
| L.p | Piłkarz | Meczów | Turnieje | |
| 1. | | Sergio Livingstone | 34 | 1941, 1942, 1945, 1947, 1949, 1953 |
| Lionel Messi | 2007, 2011, 2015, 2016, 2019, 2021 | ||
| 3. | | Zizinho | 33 | 1942, 1945, 1946, 1949, 1953, 1957 |
| 4. | [bo] | Víctor Ugarte | 30 | 1947, 1949, 1953, 1959 |
| 5. |  | Máximo Mosquera | 28 | 1947, 1955, 1956, 1957 |
Trenerzy z największą liczbą meczów:
| L.p | Trener | Prowadzona drużyna | Meczów | Turnieje | |
| 1. | | Guillermo Stábile | | 44 | 1941, 1942, 1945, 1946, 1947, 1955, 1957 |
| 2. | | Luis Tirado | | 35 | 1946, 1947, 1949, 1953, 1955, 1956 |
| 3. | | Manuel Fleitas Solich | | 33 | 1942, 1946, 1947, 1949, 1953 |
| Óscar Tabárez | | 1989, 2007, 2011, 2015, 2016, 2019, 2021 | ||
| 5. | [co] | Francisco Maturana | [co] [ec] | 27 | 1987, 1989, 1993, 1995, 1997, 2001 |
Najwięcej goli na jednym turnieju:
- 9 - Jair (Brazylia)- 1949, Humberto Maschio (Argentyna) 1957, Javier Ambrois (Urugwaj)- 1957 Najwięcej goli w jednym meczu:
- 5- Héctor Scarone (Urugwaj)- 1926, Juan Marvezzi (Argentyna)- 1941, José Manuel Moreno (Argentyna)- 1942, Evaristo (Brazylia)- 1957
Inne ciekawostki statystyczne:
- Najwięcej bramek na jednym turnieju: 46 - Brazylia w 1949
- Najszybsza bramka: 68 sekund- Kily González (dla Argentyny w emczu przeciwko Urugwajowi w 1999)
- Najszybsza bramka: 68 sekund - Kily González (dla Argentyny w emczu przeciwko Urugwajowi w 1999)
- Najwięcej zwycięstw: 124 - Argentyna
- Najwięcej remisów: 41 - Paragwaj
- Najwięcej porażek: 87 - Chile
- Najwięcej rozegranych meczów: 206 - Urugwaj
- Najwięcej bramek jednej drużyny w 1 meczu: 12 - Argentyna-Ekwador 12:0
- Najwyższa średnia bramek na mecz: 2,35 - Argentyna
- Najwięcej bramek na jednym turnieju: 46 - Brazylia w 1949
Klasyfikacja Copa America w piłce nożnej oraz gospodarze:
| L.p | Rok | Mistrz | Gospodarz | ||
|---|---|---|---|---|---|
| * | 1910 |  | Argentyna | Argentyna | |
| 1 | 1916 |  | Urugwaj | Argentyna | |
| 2 | 1917 | | Urugwaj | Urugwaj | |
| 3 | 1919 |  | Brazylia | Brazylia | |
| 4 | 1920 | | Urugwaj | Chile |  |
| 5 | 1921 | | Argentyna | Argentyna | |
| 6 | 1922 | | Brazylia | Brazylia | |
| 7 | 1923 | | Urugwaj | Urugwaj | |
| 8 | 1924 | | Urugwaj | Urugwaj | |
| 9 | 1925 | | Argentyna | Argentyna | |
| 10 | 1926 | | Urugwaj | Chile | |
| 11 | 1927 | | Argentyna | Peru |  |
| 12 | 1929 | | Argentyna | Argentyna | |
| 13 | 1935 | | Urugwaj | Peru | |
| 14 | 1937 | | Argentyna | Argentyna | |
| 15 | 1939 | | Peru | Peru | |
| 16 | 1941 | | Argentyna | Chile | |
| 17 | 1942 | | Urugwaj | Urugwaj | |
| 18 | 1945 | | Argentyna | Chile | |
| 19 | 1946 | | Argentyna | Argentyna | |
| 20 | 1947 | | Argentyna | Ekwador |  |
| 21 | 1949 | | Brazylia | Brazylia | |
| 22 | 1953 |  | Paragwaj | Peru | |
| 23 | 1955 | | Argentyna | Chile | |
| 24 | 1956 | | Urugwaj | Urugwaj | |
| 25 | 1957 | | Argentyna | Peru | |
| 26 | 1959 | | Argentyna | Argentyna | |
| 27 | 1959 | | Urugwaj | Ekwador | |
| 28 | 1963 |  | Boliwia | Boliwia | |
| 29 | 1967 | | Urugwaj | Urugwaj | |
| 30 | 1975 | | Peru | Kolumbia/Peru |  |
| 31 | 1979 | | Paragwaj | Paragwaj/Chile | |
| 32 | 1983 | | Urugwaj | Urugwaj/Brazylia | |
| 33 | 1987 | | Urugwaj | Argentyna | |
| 34 | 1989 | | Brazylia | Brazylia | |
| 35 | 1991 | | Argentyna | Chile | |
| 36 | 1993 | | Argentyna | Ekwador | |
| 37 | 1995 | | Urugwaj | Urugwaj | |
| 38 | 1997 | | Brazylia | Boliwia | |
| 39 | 1999 | | Brazylia | Paragwaj | |
| 40 | 2001 | | Kolumbia | Kolumbia | |
| 41 | 2004 | | Brazylia | Peru | |
| 42 | 2007 | | Brazylia | Wenezuela |  |
| 43 | 2011 | | Urugwaj | Argentyna | |
| 44 | 2015 | | Chile | Chile | |
| 45 | 2016** | | Chile | USA |  |
| 46 | 2019 | | Brazylia | Brazylia | |
| 47 | 2021*** | | Argentyna | Brazylia | |
| 48 | 2024 | | Argentyna | USA | |
| 49 | 2028 |
* turniej nieoficjalny
** turniej z okazji 100-lecia Copa America
udział wzięły drużyny z Ameryki Południowej i Północnej
*** pierwotnie w 2020 roku i w Argentynie i Kolumbii, z powodu pandemii koronawirusa przeniesiony na 2021 rok do Brazylii
Zwycięzcy Copa America według ilości tytułów:
| 16 | | Argentyna |
| 15 | | Urugwaj |
9 | | Brazylia |
2 | | Paragwaj |
| Peru | |
| Chile | |
1 | | Kolumbia |
| Boliwia |
Najlepsi strzelcy w historii Copa America:
Najlepszymi snajperami w historii Copa America, po ostatnim rozegranym turnieju w 2021 roku są:
- 17 bramek: Argentyńczyk Norberto Méndez. Wystąpił na turniejach w 1945,1946 i 1947 roku. Strzelił wtedy kolejno: 6, 5 i 6 bramek. Argentyna wygrała wtedy wszystkie te edycje, a w 1945 roku Méndez został królem strzelców (razem z Heleno de Freitasem z Brazylii).
- 17 bramek: Brazylijczyk Zizinho. Obaj strzelili po 17 bramek. Zagrał on w Copa America w 1942 roku (2 gole), 1945 (2 gole), 1946 (5 goli), 1949 (5 goli i mistrzostwo), 1953 (1 gol) i w 1957 (2 gole).
l.p | Piłkarz | Kraj | Bramki | |
1. | Norberto Méndez | Argentyna | | 17 |
| Zizinho | Brazylia | | ||
| 3. | Lolo Fernández | Peru | | 15 |
| Severino Varela | Urugwaj | | ||
| 5. | Paolo Guerrero | Peru | | 14 |
| Eduardo Vargas | Chile |  | ||
| 7. | Ademir | Brazylia | | 13 |
| Gabriel Batistuta | Argentyna | | ||
| Jair | Brazylia | | ||
| Lionel Messi | Argentyna | | ||
| José Manuel Moreno | Argentyna | | ||
| Héctor Scarone | Urugwaj | | ||